Waarom lukt het bewindslieden als Fleur Agema (VWS) en Femke Wiersma (Landbouw) niet om de koers te wijzigen, ondanks hun kennis en hun mandaat? Vier krachten werken dit systematisch tegen. In Dwars door de Politiek ontrafelen Maurice de Hond en Marianne Zwagerman de vier blokkades die ervoor zorgen dat Nederland vastzit in een systeem waar verandering onmogelijk lijkt.
1️ Rechters: politiek activisme in toga
In Nederland wordt niet alleen geregeerd vanuit het parlement, maar ook vanuit de rechtbanken. Ministers kunnen besluiten wat ze willen, maar rechters gooien keer op keer roet in het eten. Neem het recente vonnis waarin de rechter de overheid terugfloot bij het weren van islamitische haatpredikers. Hoogleraar Jan Brouwer zegt daarover in Nieuwsuur: “Rechters zijn kritischer geworden op dit kabinet. Dit is een opvallende uitspraak. Waar rechters vroeger de minister steunden, zetten ze nu ineens vraagtekens bij de onderbouwing van beslissingen.”
Hetzelfde zien we bij het stikstofdossier. Minister Wiersma wil versoepeling van de norm, maar één rechtszaak van milieuclub MOB kan het hele beleid weer omverwerpen. Marianne Zwagerman stelt vast: “Je kunt als minister besluiten dat een haatprediker niet welkom is, of dat de stikstofnorm aangepast moet worden, maar dan komt er gewoon zo’n zwarte toga langs en die zegt: ‘ik dacht het even niet’.”
2️ Ambtenaren: onzichtbare machtsfactor tegen de volkswil
Iedere minister krijgt bij zijn aantreden een leger aan ambtenaren, maar die voeren niet zomaar uit wat de kiezer heeft gewild. Ze zitten vaak al jaren op hun plek en hebben hun eigen agenda. Bij het oversterfte-debat werd dit pijnlijk duidelijk. Staatssecretaris Karremans (VWS) las in de Tweede Kamer als een buikspreekpop een voorgekookte tekst voor. Het onderzoek van professor Ronald Meester, wuifde hij weg: “Dit onderzoek is niet gepubliceerd in een wetenschappelijk journaal en gaat tegen de wetenschappelijke consensus in. Daarom leg ik het naast me neer.”
Maurice de Hond is furieus: “Karremans leest voor wat zijn ambtenaren hem influisteren. Het ministerie van VWS bepaalt de conclusies en zoekt daar vervolgens het ‘bewijs’ bij. Dit is pure marketing, geen wetenschap.”
Ook op het ministerie van Landbouw loopt Femke Wiersma tegen ambtelijke weerstand aan. Zij liet een onderzoek uitvoeren om de stikstofnorm te versoepelen, maar kreeg geen enkele medewerking van haar ambtenaren. Daarom bracht ze het nieuws maar via een campagnefilmpje van BBB naar buiten, in plaats van via de officiële kanalen van het ministerie.
3️ De lobbycratie: beleid in handen van belanghebbenden
Politici worden vaak gezien als de machtigste spelers, maar in werkelijkheid trekken lobbyisten en NGO’s aan de touwtjes. Kijk naar de klimaatindustrie. Jarenlang werd beweerd dat windmolens vanzelf rendabel zouden worden. Nu blijkt dat bedrijven als Shell zich terugtrekken omdat de subsidies opdrogen. En hoe reageren de media? Ze publiceren kritiekloos de persberichten van de windmolenlobby.
“Je kunt geen krant openslaan of je leest dat de windmolenindustrie hét voorbeeld van een geslaagde energietransitie is,” zegt Zwagerman. “Zelfs het Financieele Dagblad, waar je hoopt dat ze nog kunnen rekenen, neemt de lobbyverhalen kritiekloos over.”
4️ Media: de poortwachters van het gewenste narratief
De journalistiek zou kritisch moeten zijn, maar stelt zich vaak op als een spreekbuis van de macht. Wie afwijkt van het politiek correcte narratief, wordt genegeerd of in een complothoek gedrukt. Professor en IC-arts Armand Girbes schreef een opiniestuk in De Telegraaf over het slechte oversterfte-onderzoek van Nivel. Maar wetenschapsjournalist Maarten Keulemans van De Volkskrant viel hem aan op X: “Waarom schrijf je dit in de krant? Waarom richt je je niet tot het Nivel zelf?”
Zwagerman is verbijsterd: “Volgens Keulemans mogen kritische wetenschappers blijkbaar niet in de krant. Zij moeten hun mond houden en hun kritiek onderling bespreken.”
In de media wordt nog altijd weinig ruimte gegeven aan tegengeluiden. Maurice de Hond:
“Jona Walk en Ronald Meester, de twee wetenschappers die het officiële oversterfte-onderzoek onderuit haalden, zullen nooit aan tafel zitten bij NPO talkshows of Nieuwsuur. Maar viroloog Marion Koopmans kan daar haar gang blijven gaan.”
De consequenties: Nederland in de houdgreep
Deze vier krachten – rechters, ambtenaren, lobbyisten en media – maken echte verandering onmogelijk. Het kabinet zit vast, de kiezer wordt genegeerd en de onvrede groeit.
We maken Dwars door de Politiek gratis te zien voor iedereen. Wil je ons werk steunen? Word dan lid van de Club van Dwarskijkers. Voor maar 15 euro per jaar (incl. BTW) maak je mogelijk dat wij programma’s zoals deze kunnen maken én krijg je toegang tot exclusieve content zoals columns en podcasts