‘Hoe kunnen wij nou zeggen dat wij meer moeten investeren in pandemische paraatheid, als we niet eens een fatsoenlijke evaluatie hebben van wat heeft gewerkt tijdens corona?’, zegt Ira Helsloot, hoogleraar in het besturen van veiligheid aan de Radboud Universiteit. ‘Er lag een tot 2019 geactualiseerd plan bij de WHO, over hoe je om zou moeten gaan met een pandemie. Daar hebben we ons gewoon op geen enkel punt aan gehouden tijdens corona. In dat plan was er een poging tot een kosten-baten analyse, waarin onder andere stond: geen lockdowns, geen scholen dicht. Allemaal dingen die we daarna wel zijn gaan doen. Gewoon omdat de Chinezen dat deden. We deden China na, zonder zelf na te denken.
Bij pandemische paraatheid hoort een discussie bij over wat we accepteren aan schade, een kosten-baten discussie. We hebben de les van Zweden, we weten hoe het voor een deel wel moet. We weten ook dat extra ziekenhuis-capaciteit geen oplossing is, want die krijgen we toch altijd weer vol met kwetsbare mensen die we niet gaan redden.’
Welk advies geeft Helsloot aan minister Fleur Agema? Hoe moet zij het aanvliegen om te voorkomen dat er weer dezelfde fouten gemaakt worden? ‘Het is nuttig om de discussie te voeren,’ zegt Helsloot, ‘maar we hebben echt geen 300 miljoen euro nodig voor pandemische paraatheid. Als we 300 miljoen investeren, zie ik die vooral gaan naar dingen die niet helpen. Kopieer wat ze in Zweden deden en houd de structuur in stand die we altijd in Nederland hadden, want die was niet zo slecht. Wij hadden een structuur waarbij het OMT een soort adviesclubje in de kelder was, zo noem ik het maar even. Hun advies ging naar het Bestuurlijk Afstemmingsoverleg (BAO), die een bredere verantwoordelijkheid heeft, met ook inspectie jeugd erin en zo.
Dat BAO moet de minister integraal adviseren, dus veel breder dan alleen het infectierisico waar het OMT over gaat. Hugo de Jonge heeft bewust dat BAO buitenspel gezet en het OMT leidend gemaakt. Dus het meest belangrijke, het meest praktische advies is: ervoor zorgen dat niemand van het OMT ooit nog uit de kelder komt. Daar in die kelder moeten ze een advies schrijven. Dat moet transparant, want dan zie je ook de eenzijdigheid van hun redeneren. Dat advies gaat dan het BAO, die wordt geacht om breder te kijken. Dus dat is echt het eerste.
Is de rol van de NCTV en de NAVO bij pandemische voorbereiding nuttig of gevaarlijk, wil Marianne Zwagerman weten van professor Helsloot. Onder leiding van de NCTV en Defensie werken alle ministeries samen ‘om de maatschappelijke weerbaarheid en militaire paraatheid te versterken’. Daarmee wordt ook ‘invulling gegeven aan de NAVO weerbaarheidsdoelstellingen’.
De NCTV en Defensie ‘duiden de militaire en hybride dreigingen en coördineren samen de kabinetsbrede aanpak voor de weerbaarheid daartegen’. De NCTV zich ‘met name op de weerbaarheid van de overheid, economie en samenleving (civiele weerbaarheid) en brengt daarbij de inzet van alle partijen samen tot één geheel’. Defensie concentreert zich op de paraatheid van de krijgsmacht en ‘wat hiervoor nodig is van de maatschappij’.
Minister Fleur Agema gaf aan dat de pandemische paraatheid ook onder deze grote paraplu van de NCTV valt. Je kunt maar voorbereid zijn op allerlei ellende toch? Of zit er juist een risico aan deze aanpak, de grote rol van de NCTV, de sturing vanuit de NAVO en de enorme focus op (on)veiligheid?
We maken het programma gratis te zien voor iedereen. Wil je ons werk steunen? Word dan lid van de Club van Dwarskijkers. Het kost bijna niks, maar helpt een hoop.
Lees hier de column van Marianne Zwagerman over dit onderwerp.