Journalist Lise Witteman schreef een adembenemend en ontluisterend boek over het Europa onder Ursula von der Leyen. En juist als je denkt: ‘oh Europa, dat is me allemaal veel te saai / ingewikkeld’ moet je dit boek lezen. Lise schrijft vlot, het boek leest als een roman en sleept je mee in de krochten van de Brusselse machtsspelletjes. Oh, en het is ook niet zo dik 😉
De EU verdient betere waakhonden, schrijft Witteman in ‘Wie let er op Brussel’. En wie zijn er nou betere waakhonden dan jullie, oplettende burgers?
‘In feite nemen we als Europeanen deel aan een groot naoorlogs bestuurlijk experiment,’ zegt Witteman terecht. En alleen al daarom is het onze burgerplicht om op te letten wat er in Brussel allemaal gebeurt. De tijd dat we dat aan onze politici over kunnen laten is voorbij. Want die doen nogal eens een Huffeltje.
Weet je nog? De Tweede Kamer wilde dat Van Huffelen, de D66-staatssecretaris van Digitale Zaken, in de EU op de rem zou trappen bij de ontwikkeling van het eID, het Europese digitale identificatie project. Maar Van Huffelen stemde er in de EU gewoon mee in. Onze nationale politici komen daarmee weg omdat de Tweede Kamer ze in Europa vrij spel geeft, legde Europarlementariër Paul Tang al eens uit in Op z’n Kop. En dat kúnnen zij dan weer doen omdat wij dat toelaten. Wij, de wakende burgers moeten veel meer ophef genereren om de democratie te bewaken, Want het eID is geen incident. Bij veel meer onderwerpen wordt de nationale democratie buiten spel gezet.
Wie beter wil snappen hoe en waarom, leest het boek van Lise Witteman. Hieronder een paar voorbeelden uit het boek. Woensdag spreken Rick van Velthuysen en ik Lise in onze podcast voor NPO Radio 1 (vanaf donderdag 2 mei online te luisteren).
Coronaherstelfonds = gamechanger
Aan het begin van de coronacrisis, toen vooral Italië nog werd getroffen, tuigde de EU het coronaherstelfonds van 750 miljard euro op, onder druk van de Italianen die moord en brand schreeuwden over de schade aan hun economie door de virusmaatregelen. Machtspolitica Ursula von der Leyen was daar aanvankelijk tegen, maar draaide als een blad aan de boom toen ze in de gaten kreeg dat dit een unieke kans was om macht over te hevelen naar haar Europese Commissie, buiten het democratische bereik van het Europarlement.
Witteman schrijft hierover: ‘Voor het eerst in de geschiedenis van de Europese Unie werd een fonds van honderden miljarden euro’s opgetuigd met geld geleend op de financiële markten, waarbij de landen van de Europese Unie als geheel garant zouden staan om de rentes te drukken. Het geld zou over alle lidstaten worden verdeeld, deels als subsidie, deels als lening, volgens een formule die de nationale noodzaak van de financiële impuls weerspiegelde.’ Het is belangrijk om je realiseren dat het bestuur van de EU -de commissie- geen eigen begroting heeft. De EU-commissie kan dus niet, zoals de Nederlandse regering dat wel kan, besluiten waar geld aan uitgegeven wordt. Maar nu heeft Von der Leyen dankzij corona 750 miljard in handen gekregen waar ze naar believen mee kan strooien.
Witteman: ‘Von der Leyen reisde als een soort Sinterklaas door Europa om overal miljarden uit te delen. Een van de grootste ergernissen in Brussel was dat Europese lidstaten de invoering van gemaakte afspraken geregeld traineerden, zoals de kostbare vergroeningsplannen en de ingewikkelde digitaliseringsambities. Maar nu, met die nieuwe zak geld achter de hand, beschikten de Europese beleidsmakers over de ultieme wortel om de nationale regeringsleiders voor te houden.’ In feite werd het geld, ons belastinggeld (!), dat was afgenomen onder de dreiging van een potentieel ernstige ziekte, zo gebruikt om landen te chanteren om te doen wat de EU wil.
Hoe dit voor Nederland uitpakte hebben we recent weer gezien. Het fonds kost Nederland 330 miljoen euro per jaar (jaarlijks 19 euro per Nederlander). We staan voor 48 miljard euro garant voor het geld dat de EU op de kapitaalmarkten leent voor het fonds. Nota bene Mark Rutte bedong bij het totstandkomen van het fonds een ‘conditionaliteitsmechanisme’, waarmee wordt geregeld dat de EU-landen het geld uit het fonds pas in handen krijgen nadat ze verbeteringen aanbrengen aan bijvoorbeeld de rechtsstaat of het onderwijs. Dit mechanisme blijkt nu een zwaard waarin we zelf vallen. Wij moeten bijvoorbeeld rekeningrijden invoeren en betalen met cash geld ontmoedigen om in aanmerking te komen voor geld uit het fonds, maar sinds de val van het kabinet liggen die plannen stil. Daardoor lopen wij waarschijnlijk vele miljoenen mis (die we zelf eerst naar Brussel hebben overgemaakt…). De totale schade kan zelfs oplopen tot 5,5 miljard euro.
Overigens zijn er honderden miljoenen euro (misschien zelfs wel meer dan een miljard) uit het fonds gestolen. De politie heeft appartementen, villa’s, Rolexen en dure auto’s zoals een Lamborghini, een Porsche en een Audi in beslag genomen. Een overheid die met geld smijt is nu eenmaal een magneet voor slecht volk. Meer over het coronaherstelfonds lees je hier.
De geheimzinningheid rond de Pfizer-deal
Voordat ze een van de machtigste vrouwen ter wereld werd, was Ursula von der Leyen als minister van Defensie een brekebeen in Duitsland. Ze was daar verwikkeld in een schandaal waarbij ze op schimmige wijze miljoenencontracten gunde aan consultancybureaus zoals McKinsey. Witteman daarover: ‘De critici die probeerden de CDU-politica ter verantwoording te roepen, gaf ze het nakijken: de Duitse Rekenkamer, die in de zomer van 2018 een vernietigend rapport publiceerde over de onderhandse gunningen die haar ministerie aan grote advieskantoren verleende; de journalisten van het prominente Duitse weekblad Der Spiegel, die dat rapport in handen kregen en als eersten over de misstanden publiceerden; en tot slot de Duitse volksvertegenwoordigers, die eind 2018 besloten een parlementaire enquête te starten naar haar rol in deze affaire. De waakhonden die in Duitsland druk bezig waren de waarheid boven tafel te halen, bleven verbijsterd achter.‘
Eenmaal gekozen tot voorzitter van de Europese Commissie bleef Von der Leyen opereren zoals ze in Duitsland gewend was, schrijft Witteman: ‘Ze houdt informatie achter, heeft weinig oog voor democratische processen en betoont zich ontoegankelijk voor de pers. Dat maakt haar moeilijk grijpbaar voor degenen wier taak het is haar werk te controleren.’
Pregnant voorbeeld daarvan is de geheimzinnige deal die Von der Leyen sloot met Pfizer in de coronatijd, voorjaar 2021. Zij onderhandelde toen geheel op eigen houtje met de topman van Pfizer, Albert Bourla waarmee ze ‘een vertrouwensband’ heeft. Ze appt en belt intensief met de farmaceut over de deal die Pfizer 35 miljard euro opleverde. Pfizer maakte een miljardenwinst en tot de dag van vandaag weigert Von der Leyen inzage te geven in de deal. En net als bij het Duitse schandaal met de consultants wiste Von der Leyen al haar SMS’jes. Dat de EU veel te veel betaalde aan Pfizer is zeker, de prijs per dosis bij de tweede levering van de vaccins was fors hoger dan bij de eerste. De New York Times heeft een zaak tegen Von der Leyen aangespannen bij het Europese Hof van Justitie, maar die moet nog in behandeling worden genomen. Ondertussen is Ursula gewoon op campagne voor een nog een termijn als baas van de EU……
Vind je ons werk belangrijk, word dan lid van de Club van Dwarskijkers. Voor maar 15 euro per jaar (incl. BTW) krijg je toegang tot exclusieve content zoals columns en podcasts.